Ülkemiz, raylı sistemlerin planlanması ve inşa edilmesinde, başlangıçta Avrupa ülkeleri ile birlikte hareket etmiştir. Aşağıda görüleceği üzere, ilk demiryolu işletmesi İngiltere‟de 1829; Osmanlı ülkesinin pay-i tahtında ise 1869 senesinde inşa edilmeye başlanmıştır. Ancak, daha sonra, özellikle 1940-2000 yılları arasında ülkeyi yönetmeye talip olan idareciler, demiryolunun ehemmiyetini kafi derecede idrak edememişlerdir.
Raylı Sistemler’in Dünyadaki Tarihi Seyri
Günümüzde, dünyanın büyük şehirlerinin hemen hepsinde toplu taşıma, kahir ekseriyetle raylı sistemlerle yapılmaktadır. Sahip olduğu sayısız faydası sebebiyle raylı sistemler, gerek “yolcu” ve gerekse “yük” taşımacılığında büyük bir ehemmiyete sahiptir. Son yüzyılda özellikle nüfus açısından yoğun yerleşim alanlarının her geçen gün daha da büyümesiyle raylı sistemlerin yapımına ağırlık verilmiştir.
Özellikle gelişmiş ülkelerin büyük şehirlerinde “çok katlı metro ağları” oluşturularak trafik yükü büyük oranda yer altına alınmış, çok daha etkili bir ulaşım sağlanmıştır.
Raylı sistemlerle ulaşım sahasında ilk işletme, İngiltere’de 1829’da faaliyete başlamıştır. Söz konusu dönemde nakliye/ ulaşım talebi henüz büyük boyutlarda olmadığı halde, “toplu taşıma” amaç edinilmiştir. 1860’lı yıllardan sonra ise, dünyanın diğer büyük şehirlerinde, şehir-içi ulaşımında raylı sistemler işletilmeye başlanmıştır.
Aşağıdaki tabloda görüleceği üzere; beher “bin kişi” için İstanbul‟da 3,6 metre, New York‟ta ise, 31 metre raylı sistem inşa edilmiştir. Raylı sistemlerin toplu ulaşımdaki payı ise; Sydney‟de %60, Tokyo‟da %98‟dir.
Beher 1000 (Bin) Kişi Başına Düşen Raylı Sistem Ağı:20
Şehir Raylı Sistem Uzunluğu
İstanbul 3,6 mt.
Tokyo 22 mt.
Paris 25 mt.
New York 31 mt.
Raylı Sistemlerin Toplu Taşımadaki Payı:21
Şehir Raylı Sistem Oranı
İstanbul (Türkiye) % 6
Toronto (Kanada) % 58
Sydney (Avusturalya) % 62
Londra (İngiltere) % 77
New York (ABD) % 78
Paris (Fransa) % 82
Tokyo (Japonya) % 98
Raylı Sistemler’in Türkiye’deki Tarihi Seyri
İstanbul‟da bugün “Karaköy Tüneli” olarak bilinen raylı sistemin inşası 1869 senesinde başlamış, 1874‟de işletmeye açılmıştır. İstanbul’daki “Tünel” ile birlikte, Osmanlı şehirlerinde muasır medeniyetin bir icabı olarak şehir-içi toplu taşıma için hal çareleri düşünülmüş; İstanbul ve İzmir’deki tramvay ve banliyö demiryolu işletmeleri ile Konya, Bağdat, Şam ve Selanik tramvayları işletmeye açılmıştır.
Raylı sistemlerin dünyadaki tarihi seyri dikkate alındığında, ülkemizde erken bir dönemde ve hızlı bir şekilde başlayan raylı sistemlere dayalı ulaşım ve taşımacılık, kafi derecede geliştirilememiş ve raylı sistemlerin planlama, inşa ve işletmesi, hızlı şehirleşmenin başladığı 1950’li yıllardan sonra giderek azalmıştır.
Şehir-içi ulaşımda 1950‟li yıllardan itibaren “otobüs”, “kaptıkaçtı” (dolmuş) ve “özel otomobil” gibi karayoluna bağımlı ve lastik tekerlekli ulaşım vasıtaları yoğun olarak tedavüle girmiştir.
Muhtelif sebeplerle raylı sistemlerin inşası mütemadiyen ihmal edilmiştir: Yıllar geçmiş lakin, metro hatları inşa edilememiş, banliyö işletmeleri güçlendirilememiş, tramvay hatları sökülmüş ve işletmeler kapatılmıştır.
1980‟li yılların sonundan itibaren ise, nisbi olarak yeni bir dönem başlamış ve mahalli idareciler, şehir-içi ulaşım konusunda raylı sistemleri de dikkate almaya başlamışlardır.
Ancak İstanbul’da bile, dünyanın 3.metrosu olarak kabul edilen “Karaköy Tüneli”nden tam 110 (yüz on) yıl sonra yeni metro projeleri üzerinde çalışılmaya başlanabilmiştir.
İstanbul‟da demiryolu inşası için devrin padişahı Sultan Abdülaziz‟e mevzu arze dilmiş; Abdulaziz, o devirde Saray müştemilatına dahil olan bahçenin bir kısmını demiryoluna tahsis etmiştir.
Aynı tarihlerde, Avusturya‟da İmparatorluk şehri Viyana’da da şehir-içi ulaşım maksatlı bir hafif raylı sistem kurulması ve bunun yer altına inşa edilmesi ile ilgili olarak ilk plânlar yapılmaktaydı.
Ancak, “yeraltı hatları” düşüncesi, İmparator tarafından “Der Untergrund ist nur der Aufenthaltsraum der Toten” (Yeraltı, sadece ölüler içindir) sözleri ile reddedilmiş, Viyana‟daki raylı sistem inşası bir müddet geç kalmıştır.
Kaynak : Ener Strateji Merkezi
İlk yorum yapan olun