Tarihi tren istasyonları ne olacak: Hızlı tren projesinde Haydarpaşa Garı’na olacaklar netlik kazanmaya başladı. Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, garın özelleştirme kapsamına alınacağı sinyalini verdi. Peki, Gebze-Söğütlüçeşme ve Sirkeci-Halkalı arasındaki tarihî istasyonlara ne olacak?
Hızlı tren ve Marmaray projeleri kapsamında yapılan demiryollarını yenileme çalışmaları, İstanbullulara son bir yıldır düdük sesini unutturdu. ‘Haydarpaşa Garı’nın akıbeti de bu süreçte en çok merak edilen ve tartışılan konulardan biri. Kentin simge yapılarından biri olması hasebiyle Haydarpaşa’nın ilgi odağı olması gayet doğal. Ancak Gebze-Söğütlüçeşme ve Sirkeci-Halkalı hatlarında hizmet veren irili ufaklı tren istasyonlarına ne olacağı konusu da en az Haydarpaşa kadar önem taşıyor. Üstelik bunların hatırı sayılır miktarının yıkılacağı ya da atıl kalacağı yönünde iddialar varken. Kadir Has Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yonca Erkan Kösebay ve Haydarpaşa Dayanışması’ndan Tugay Kartal’a Gebze-Haydarpaşa hattındaki tarihi tren istasyonlarına neler olacağını sorduk.
Demiryolları konusunda doktora tezi bulunan Prof. Dr. Erkan, Marmaray Projesi’nin üç hatlı bir demiryolu olarak planlandığından, mevcut tarihi istasyonları oldukları şekliyle kullanımda tutmanın mümkün olmadığını söylüyor. Bu sebeple tarihi istasyonların bir bölümünün yıkılması, diğer bir bölümünün ise önlerindeki peronların yıkılacak olması sebebiyle kullanım dışı kalacağı öngörülüyor.
Tugay Kartal’dan konuyu biraz daha detaylı anlatmasını istiyoruz. Cevabı şu şekilde: “Mevcut demiryolu hattında peronlar kenarlarda olup hat ortada, Marmaray Projesi’nde ise peron ortada olup geliş gidiş hatları orta peronun her iki kenarında, bu nedenle mevcut istasyon binaları kullanılmayacak. ‘Peki başka türlü olmasının yolu yok muydu?’ sorusuna Tugay Kartal, “İstasyonlara giriş, tarihi yapıların içinden olacak şekilde projelendirilseydi mevcut tarihi yapılar kullanılmış olurdu.” diye cevap veriyor.
Erkan’a göre aynı süreçte inşa edilen Kartal–Kadıköy metrosu, Marmaray’ın tüp geçişiyle birlikte ele alınabilir ve tarihi demiryolu hattı yenilenerek tarihi niteliklerini geleceğe taşıyabilirdi. Kartal, bu konuda Yonca Erkan ile aynı görüşte. Haydarpaşa Dayanışması olarak proje başlangıcında banliyö hatlarının üçlenmemesini ya da Boğaz geçişinin Kadıköy-Kartal metrosuna bağlanarak ulusal ve uluslararası demiryolu trafiğinin darboğaza sokulmamasını önermişler. Ancak uyarıları ve önerileri dikkate alınmamış.
İstasyonların yıkılacağı ya da kullanım dışı kalacağı bilgisinin nasıl elde edildiğine gelince… İstanbul’un demiryolu mirası olarak ilan edilmesi için 1.8.2007’de Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi (ICOMOS), Birleşik Taşımacılık Sendikası (BTS) ve Mimarlar Odası tarafından İstanbul Tabiat ve Kültür Varlıklarını koruma Kurullarına başvuru yapılmış. Kurul başvuruyu yerinde incelemek amacıyla görevlilerini demiryolu hattına incelemeye göndereceğini TCDD’ye bir yazıyla bildirmiş. Demiryolları yapılacak bu inceleme öncesi Marmaray CR1 inşaatı kapsamında Halkalı Gebze arasında hangi gar ve istasyonların bina ve tesislerin etkileneceğini 25.6.2008 tarih 711 sayılı yazısıyla Demiryolları, Limanlar ve Hava Meydanları İnşaatı Genel Müdürlüğü’ne (DLH) sormuş. DLH, sorunun cevabını vermeyip inşaatı yapmakla görevli müteahhit Avrasya Ortak Girişimi’ne (Konsorsiyum) havale etmiş. Avrasya Ortak Girişimi’nin 22.8.2008 tarih ve 12555 sayılı yazısıyla Haydarpaşa Gebze ve Halkalı arasında 29 istasyon binasının yıkılacağını, altı istasyon binasının kullanım dışı kalacağını DLH ve TCDD’ye bildirmiş.
‘Anıtlar Kurulu müdahale edemiyor mu, tarihi binaların yıkılmasını engelleyecek bir çalışma yapılmıyor mu?’ sorusunun cevabı da Tugay Kartal’da: “Haydarpaşa-Gebze arası Anadolu Bağdat Demiryolu hattına ait. Sirkeci Halkalı arası hat, Rumeli Demiryollarının bir parçası. Bu hatların 100 yılı aşan tarihi ve endüstriyel değeriyle koruma altına alınması için BTS, Mimarlar Odası ve ICOMOS, 2007’de İstanbul ve İzmit Tabiat Varlıkları Koruma Kurullarına başvuru yaptı. Başvuru incelendikten sonra ‘koruma mevzuatımızda’ demiryolu hatlarının tarihi ve endüstriyel demiryolu olarak korunması yönünde hüküm bulunmadığından reddedildi.”
Erkan, Haydarpaşa-Gebze hattının kullanılmaya başlamasının 1871 yılına kadar uzandığını anlatıyor: “Akademik olarak Türkiye’nin demiryolu tarihinde, aynı zamanda toplumsal bellekte önemli bir yeri olan Haydarpaşa hattının korunarak yenilenmesi beklenirken, bu alanın kapasitesi üzerinde bir yük getiren, dolayısıyla tarihi niteliklerinin korunarak geleceğe aktarılması mümkün olmayan bir proje uygulamaya sokuldu. Marmaray Projesi bu haliyle Haydarpaşa ve Sirkeci Gar sahalarının kullanımı üzerinde de belirleyici rol oynayarak 150 yıla yaklaşan süredir var olan demiryolu-deniz ilişkisini bozarak bu alanlardan demiryolunun çekilmesine neden oldu.”
Marmaray Projesi’nin topluma sadece ‘raylı sistemle İstanbul Boğazı’nı geçen’ bir proje olarak sunulduğunu anlatan Erkan, “Banliyö hatlarında meydana gelecek değişiklik ve halkın kullanım alışkanlıklarında ortaya çıkacak değişim ancak inşaat tamamlandığında fark edilecek.” diyor.
‘Müze yapalım’ başvurusuna olumsuz cevap
Erkan’a göre, demiryolunun bir hat olarak koruma altına alınması gerekiyordu. Yalnızca istasyon binası, lojman ve su deposu gibi özel yapıların tescillenebildiğini vurgulayan Erkan, “Buna rağmen tescil kararları dahi gerçek anlamda bu yapıların sahip oldukları değerlerle geleceğe aktarılmasını sağlayamadı. Burada karar alıcıların toplumun yararı yönünde, tarihi gözeten bir bakışa sahip olarak yasaların getirdiği kısıtlara yorum katması bekleniyor.” şeklinde konuşuyor.
Tarihi istasyonların kullanım dışı kalması durumunda ne olacağı ise muamma. Binalardan bazıları için Kadıköy Belediyesi Kültür Merkezi TCDD’ye başvurmuş ancak olumsuz yanıt almış. Zaman’ın TCDD’ye ‘tarihi ren istasyonlarına ne olacağı’na ilişkin yaptığı yazılı başvuru da cevapsız kaldı.
Tarihî istasyonlar yıkılmıyor ama işlevsiz kalıyor
Anadolu yakasında Anadolu Bağdat hattının bir parçası olarak Haydarpaşa Gebze arasında 27 adet gar istasyon ve durak tesisi mevcut. Bunlar: Haydarpaşa, Söğütlüçeşme, Kızıltoprak, Feneryolu, Göztepe, Erenköy, Suadiye, Bostancı, Küçükyalı, İdealtepe, Süreyyaplajı, Maltepe, Cevizli, Atalar, Kartal, Yunus, Pendik, Kaynarca, Tersane, Güzelyalı, Aydıntepe, İçmeler, Tuzla, Çayırova, Fatih, Osmangazi, Gebze. Bu gar ve istasyonlardan Haydarpaşa, Kızıltoprak, Feneryolu, Göztepe, Erenköy, Suadiye, Bostancı, Maltepe, Kartal Yunus istasyon binaları tarihi ve tescilli yapılar. Rumeli demiryolunun bir parçası olan Sirkeci Halkalı arasında 18 adet gar istasyon ve durak bulunuyor. Bunlar: Sirkeci, Cankurtaran, Kumkapı, Yenikapı, Kocamustafapaşa, Yedikule, Kazlıçeşme, Zeytinburnu, Yenimahalle, Bakırköy, Yeşilyurt, Yeşilköy, Florya, Menekşe, Küçükçekmece, Soğuksu, Kanarya Halkalı. Avrasya ortak girişiminin 2008’de DLH’ye gönderdiği listede 41 istasyona neler olacağı belirtiliyor. Buna göre tarihi olan Kızıltoprak, Feneryolu, Göztepe, Erenköy, Suadiye, Bostancı, Maltepe, Kartal Yunus istasyon binalarının yanında şu not var: ‘Yeni bir istasyon yapılıyor, fakat mevcut istasyon binası korunuyor’. Bu istasyonların geçmişi, Osmanlı dönemine kadar uzanıyor. Osmanlı Hükümeti, Haydarpaşa’yı Bağdat’a bağlamayı düşünür. 1871 yılında Haydarpaşa-İzmit hattının yapımına başlanır ve 91 kilometrelik hat 1873 yılında bitirilir.
İlk yorum yapan olun