İzmir Büyükşehir 2016’da 2 milyar liranın üzerinde yatırım gerçekleştirdi

İzmir Büyükşehir 2016’da 2 milyar liranın üzerinde yatırım gerçekleştirdi :İzmir Büyükşehir Belediyesi, 2016’da 2 milyar liranın üzerinde yatırım gerçekleştirdi. 13 yıllık toplam yatırım ise 12 milyar liraya ulaştı. Son 3 yıllık yatırımlar, geçen 5 yıllık dönemden yüzde 20 daha fazla oldu.

Yatırım ve projelerini “Yerelde kalkınma” hedefiyle gerçekleştiren İzmir Büyükşehir Belediyesi, 2016 yılında yine önemli projelere imza attı. Büyükşehir, 1 milyar 493 milyon liralık yatırım harcamasının yanında, ilçe belediyelerinin projelerine de 56 milyon liralık maddi destek sağladı. ESHOT, İZSU ve şirketlerin yatırımlarıyla birlikte Büyükşehir’in 2016 yılı yatırım tutarı 2 milyar 29 milyon liraya yükseldi.

Kentlinin yaşam standartlarını yükseltmeyi hedefleyen İzmir Büyükşehir Belediyesi, 2016 yılında kamulaştırma çalışmalarından altyapıya, tramvaydan metro yatırımlarına, tarihin korunması ve kentsel dönüşümden önemli çevre tesislerine kadar yüzlerce projeyi yaşama geçirdi. Büyükşehir, aynı dönemde onlarca yatırımın da startını verdi.
İzmir Büyükşehir Belediyesi, ESHOT, İZSU ve şirketlerin yatırımlarıyla birlikte, 2004-2016 yılları arasında kentte 11 milyar 903 milyon liralık yatırım gerçekleştirdi. Bu yatırımların 8 milyar 14 milyon liralık kısmı Büyükşehir tarafından gerçekleştirilirken, İZSU 2 milyar 359 milyon, ESHOT 519 milyon, İZDENİZ, İZULAŞ, İZBETON şirketleri ise 742 milyon liralık yatırım yaptı.

İşte İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin 2016 yılındaki yatırımlarından satır başları:

Ulaşıma dev bütçe
* 70 milyon liranın üzerinde yatırımla tamamlanan Torbalı İZBAN hattı sefere alındı.
6 istasyondan oluşan hat üzerinde yayaların ve araçlarından kesintisiz ulaşımı için 9 karayolu geçidi ve bir yaya üst geçidi inşa edildi.
* 26 kilometrelik İZBAN Selçuk hattındaki 2 adet istasyon ile 3 karayolu üst geçidi ve 4 adet menfez tipi karayolu alt geçidi inşaatı tamamlanması aşamasına geldi.
* 8.9 kilometre uzunluğundaki 14 duraklı Karşıyaka Tramvayı’nda test sürüşleri başladı; bahar aylarında işletmeye alınacak. 12.8 kilometre uzunluğundaki 18 duraklı Konak Tramvayı inşaatı yüzde 35 seviyesine geldi. 2017 sonbahar aylarında işletmeye alınacak.
* 240 milyon liralık yatırımla metronun 87 araçlık filosuna 95 araçlık (19 tren seti) takviye yapıldı. Yeni araçlardan ilk üç tren seti (15 vagon) sefere başladı. İzmir Metro, imalatı Çin’de devam eden yeni setlerin tamamının gelmesiyle, Mart sonunda 182 araçlık dev bir filonun sahibi olacak.
* 99.7 milyon lira bedelle satın alınan 220 otobüsten 170’i hizmete girdi.
* 122 milyon liralık yatırımla alınan 426 yolcu kapasiteli 15 yolcu gemisinden üçü daha hizmete girdi. Gemilere İzmirliler’in oylarıyla Gürsel Aksel, Sait Altınordu, Vahap Özaltay, Metin Oktay ismi verildi.
* 67 milyon liralık yatırımla 3 adet arabalı yolcu gemisinden ikincisi olan Ahmet Piriştina ve sonuncusu olan Kubilay hizmete alındı.
* İzmir Metrosu’na ait araçların depolama ve bakımları için 115 vagon kapasiteli yeraltı depolama tesisinin yapımına başlandı.
* 390 milyon liralık yatırımla kente kazandırılacak tramvay projesinde kullanılacak 38 tramvay aracından ilk üç adedi teslim edildi. Karşıyaka tramvayında kullanılacak 14 tramvay aracı da Adapazarı’nda üretildi. Etap etap İzmir’e gelecek. Konak tramvayında kullanılacak 21 adet araçtan 8’inin de üretimi tamamlandı.
* Türkiye’deki ilk elektrikli otobüs filosu İzmir’de kuruluyor. 8.8 milyon Euro’luk 20 adet “full elektrikli otobüs” ihalesi yapıldı. Otobüsler 2017 yılı başında hizmete alınacak.
* Mavişehir’de son bulan Karşıyaka hattının Çiğli İZBAN İstasyonu-Ata Sanayi-Katip Çelebi Üniversitesi ve Atatürk Organize Sanayi Bölgesi’ne uzatılmasıyla ilgili ön proje hazırlandı. Karayolları onayının ardından projenin yapımına 2017 yılı ortalarında başlanacak.
* İzmir Banliyö Esbaş İstasyonu – Gaziemir Yeni Fuar Alanı arasında çift hatlı ve 2 istasyonlu monoray sistemi için proje çalışmaları tamamlandı, Ocak’ta ihale var.
* Buca’nın ulaşım sorununu kökten çözecek metro projesi için 2017 yılı ortalarında yapım ihalesine çıkacak. 13.5 kilometrelik Üçyol-Buca Metro hattı 11 istasyondan oluşacak.
* 7.2 kilometrelik F.Altay-Narlıdere metro hattı projesi için Ulaştırma Bakanlığı’ndan onay geldi. Yatırımın programa alınması için Kalkınma Bakanlığı’ndan onay bekleniyor. Onay geldiğinde yapım ihalesine çıkılacak.
* Foça’nın ardından Mordoğan İskelesi’nin de yapımı tamamlanarak vapur seferleri başlatıldı. Urla ve Güzelbahçe iskelelerinin hizmete alınması için çalışmalara başlandı.
* BİSİM, 32 durak, 400 bisiklet ve 625 park yeriyle hizmet kapasitesini artırdı.

Yeni arterler, yeni yollar, otoparklar
* Altınyol’dan Bornova ile Bayraklı ilçelerini birbirine bağlayan Adnan Kahveci Köprülü Kavşağı 29 milyon liralık yatırımla açıldı.
* Buca Kasaplar Meydanı ve 150 araçlık yeraltı otoparkı ile Anı Evi 12 milyon liralık yatırımla hizmete açıldı.
* Buca ile Bornova’yı birbirine bağlayacak 7 kilometrelik yeni yol (Buca-Onat Caddesi ile Şehirlerarası Otobüs Terminali ve Çevre Yolu Arası Bağlantı Yolu) projesinde yer alan 2.5 kilometrelik “derin tünel” için ihale yapıldı. 2017 yılında viyadüklerin yüzde 80’ini, tünelin ise yüzde 40’ı tamamlanacak.
* Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi önündeki kavşakta yaşanan trafik yükü, yeni bir bağlandı yolu açılarak hafifletildi.
* Buca’nın çevre yolu bağlantısını sağlayan Doğuş Caddesi’ndeki trafik sorunu çözüldü. 4 şeritlik cadde genişletilerek, bazı kesimlerde 8 şeride çıkarıldı. 100 araçlık yeni otopark alanı yaratıldı.
* Foça’ya ulaşımı rahatlatmak için Bağarası – Gerenköy arasındaki 4,5 km’lik kestirme yol, genişletilerek Seyrek¬¬ – İzmir Çevre Yolu’na bağlandı.
* Torbalı’da 2 adet yaya asansörünün de bulunduğu taşıt altgeçidi yapıldı.
* Açılan alternatif yolla Selçuk’un turistik mahallesi Şirince’nin ulaşım sorunu çözüldü.
* Kavşaklarda bekleme süresini kısaltan “Tam Adaptif Trafik Yönetim, Denetim ve Bilgilendirme Sistemi” için Bornova, Bayraklı, Karabağlar, Buca, Gaziemir, Balçova, Narlıdere, Güzelbahçe’deki çalışmalar tamamlandı. Karşıyaka, Çiğli, Konak ilçelerinde çalışmalar devam ediyor. 290 kavşak sisteme bağlandı. Proje sonunda 402 kavşak sisteme bağlanmış olacak.
* Menemen’in iki yakasını birleştiren ve Devrim Şehidi Asteğmen Mustafa Fehmi Kubilay’ın adının verildiği Şehit Kubilay Köprülü Kavşağı ve bağlantı yolları hizmete girdi.
* Yenişehir Gıda Çarşı ile Şehitler Caddesi bağlantısı 2 şerit giriş – 2 şerit çıkışlı yeni bir yolla rahatlattı.
* Kocakapı Mahallesi’nde 146 araçlık bölgesel otopark yapıldı.
* Karşıyaka’da 635 ve Hatay’da 429 olmak üzere toplam 1604 araçlık iki büyük bölgesel otoparkın yapımına başladı.
* 6 milyon liralık yatırımla 5 adet yeni yaya üst geçidi yapıldı.
* 82 milyon liralık yatırımla 12 kilometrelik yolda düzenleme ve 11 bin metrekarelik alanda da çevre düzenlemesi gerçekleştirildi.
* 95 milyon liralık yatırımla 4.5 kilometre uzunluğunda istinat duvarı yapıldı.

Yeni tesisler
* Türkiye’nin ilk sosyal yaşam kampusü 65 bin m² alan üzerine 100 milyon liralık yatırımla Buca’da hizmete girdi. İçinde 225 odalı huzurevi ile engelli eğitim merkezi, engelli ve yaşlı rehabilitasyon merkezi, çocuk ve gençlik merkezi, aşevi, kapalı spor salonu ve 159 araçlık otopark bulunuyor.
* Yılda 240 bin ton asfalt ve 240 bin metrekare parke ve bordür üretecek Bergama’daki Bakırçay Bölge Şantiyesi açıldı.
* Saatte 240 ton asfalt üretim kapasitesine sahip Bayındır’daki Küçük Menderes Bölge Şantiyesi hizmete girdi.
*Cumhuriyet tarihinde opera sanatı için özel olarak inşa edilecek opera binasının yapım ihalesinin birinci aşaması tamamlandı. 2017 yılının ilk aylarında inşaatına başlanacak.
*Engellilerin sorunlarına dikkat çekmek, engellilerin bireysel ve toplumsal yaşamda karşılaştıkları sıkıntıları ve engelleri toplumun diğer kesimlerine de uygulamalı olarak hissettirmek amacıyla kurulan Türkiye’nin ilk “Engelli Farkındalık Merkezi” hizmete girdi.
* Buca’daki Su Ürünleri Hali yenilendi.
* Gültepe Kültür Merkezi ve Cemevi açıldı.
* Yeşilyurt’ta modern bir kültür merkezi, yer altı otoparkı ve yeşil alan düzenlemelerini içeren çalışmalara başlandı.
* Çiğli, Foça, Karabağlar, Seferihisar, Dikili ve Tire ilçelerinde semt sahaları yapıldı.
* Aliağa Kültür Merkezi yapım çalışmalarına başlandı.
* Foça’ya semt otogarı yapımı çalışmaları sürüyor.

Yerelde kalkınmaya Büyükşehir damgası
* Süt Kuzusu Projesi kapsamında Tire Süt Kooperatifi’nden 33.7 milyon liralık alım yapılarak 1- 5 yaş arasındaki çocuklara 10 milyon 725 bin 556 litre süt dağıtıldı.
* Bayındır, Bergama, Dikili, Foça, Kemalpaşa, Tire, Urla, Menemen, Kiraz ve Selçuk Ziraat Odaları ile 147 araçlık protokol imzalanarak çiftçilere 2 milyon liralık tarım makinesi desteği verildi.
* 20 ilçede 4 bin 604 üreticiye, 4.6 milyon lira bedelle 336 bin adet meyve fidanı dağıtıldı.
* Kiraz, Bergama, Kınık, Selçuk, Seferihisar, Menderes’teki üreticilere 4 bin adet küçükbaş hayvan dağıtımı yapıldı. Proje maliyeti 7.5 milyon lirayı aştı.
* Bergama ve Aliağa’da 21 adet yabani ağaç aşılandı.
* Menderes, Kınık, Seferihisar, Selçuk, Çeşme, Kemalpaşa, Beydağ, Menderes’teki üreticilere 4 bin 750 adet arılı ve arısız kovan dağıtıldı.
* Beydağ, Menderes, Kınık, Seferihisar ve Selçuk’taki üreticiler için ana arı alımı yapıldı.
* İncir üreticilerine 13 bin 330 adet kerevet, zeytin üreticilerine de 3 bin 800 kasa dağıtıldı.
* Kemalpaşa’da tarlalara erken uyarı sistemi kuruldu.
* Foça Gerenköy, Kiraz İğdeli, Haliller, Karaman, Yenişehir, Karaburç, Çömlekçi, Yeniköy, Ödemiş Ovakent kooperatiflerine süt soğutma tankları kuruldu. Bergama, Ödemiş ve Kiraz’da faaliyet gösteren kooperatiflere de yeni süt soğutma tankları kuruluyor.
* Seferihisar Gödence’de zeytin sıkma tesisi kuruldu.
*Aliağa, Bergama, Dikili, Foça, Kemalpaşa, Kınık ve Menemen ilçeleri için “Gediz -Bakırçay Havzası Sürdürülebilir Kalkınma Stratejisi” hazırlandı.
* “Küçük Menderes Havzası Sürdürülebilir Kalkınma ve Yaşam Stratejisi” çalışmaları başlatıldı.
* Tarımsal Kalkınma Kooperatifleriyle 8.7 milyon liralık alım sözleşmesi imzalandı.
* 2 milyon 222 bin metrekare ova yolu yaklaşık 35 milyon TL bedelle asfaltlandı.

Tarih ayağa kalkıyor
*Arkeolojik kazı desteği 7 bölgeye çıkarıldı: Agora, Foça, Erythrai, Eski Symrna, Yeşilova Höyüğü, Teos ve Klaros kazılarına 3.1 milyon TL kaynak aktarıldı.
* Emir Sultan Türbesi yenilendi.
* 157 yıllık Paterson Köşkü’nün restorasyonu başlatıldı.
* Kadifekale içindeki mescit ve sarnıcın restorasyonu devam ediyor. Tarihi surların kentin gece siluetinde algılanabilmesi için aydınlatma projesi hayata geçirildi.
* Agora’daki müze evinin restorasyon çalışmaları ile Namazgah Hamamı restorasyon çalışmaları başlatıldı.

Çevreci yatırımlar
* İZSU, 437 kilometre uzunluğunda içme suyu şebekesi, 179 kilometre uzunluğunda kanal şebekesi ve 90.6 kilometre uzunluğunda yağmur suyu hattı döşedi 32 kilometre uzunluğunda korkuluk imalatı yapıldı; 33 adet su sondaj kuyusu açıldı.
* 1 milyon İzmirli’nin içme suyu ihtiyacını karşılayacak ve Gördes Baraj suyunu arıtarak kente verecek Kavaklıdere İçme Suyu Arıtma Tesisi 56 milyon liralık yatırımla tamamlandı.
* 6 milyon liralık yatırımla Yeni Foça İleri Biyolojik Atık Su Arıtma Tesisi ve 88 kilometrelik kanal çalışması tamamlanarak tesis hizmete girdi.
* 13.3 milyon liralık yatırımla Bayındır Hasköy ileri biyolojik atık su arıtma tesisinin inşaatı tamamlanarak hizmete alındı.
* Menemen Türkelli ileri biyolojik atık su arıtma tesisi inşaatına başlandı.
* Bornova Homeros Vadisi kaynaklarından gelen kaynak suları şişeleyerek “uygun fiyatla” İzmirlilerin evlerine taşıyacak, saatte 1500 damacana kapasiteli tesisin yapımı tamamlandı.
* Tire İleri Biyolojik Atık Su Arıtma Tesisi’nin yapımına başlandı.
* Düşük kotta olduğu için yoğun yağışlarda dere yatağına dönüştürülen Gültepe’deki 4 cadde için 19 kilometrelik yağmur suyu hattı döşeme çalışmaları başladı.
* İzmir Valiliği ve İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin ortak kuruluşu İzmir Jeotermal A.Ş., Cumalı ve Tuzla kaynaklarından elektrik üretilmesi amacıyla sözleşme imzaladı. Yıllık 10 milyon kW/h enerji üretilmesi hedefleniyor.
* 3 gemiyle sürdürülen körfez yüzey temizlik çalışmalarını takviye için yeni bir deniz süpürgesinin yapımına daha başlandı.
* Kısık Transfer İstasyonu yenilendi, kapasitesi günlük 150 tondan 400 tona çıkarıldı. 20 adet römork hizmete alındı.
* Seyrek’te hayvan barınağı ve hayvan severlerin kaybettikleri minik dostlarını defnedebilecekleri 4 bin kapasiteli hayvan mezarlığı gömüye açıldı.
* Menemen Ahıhıdır’da 6 bin metrekare alanda kurulacak, Ege Bölgesi’nin en büyüğü olacak tıbbi atık sterilizasyon tesisi ihale aşamasına geldi.

Kentsel dönüşüm
* “Yüzde 100 uzlaşma” ve “yerinde” dönüşümle gerçekleştirilen Türkiye’nin ilk kentsel dönüşüm projesinin temeli Uzundere’de atıldı.
* Örnekköy’deki 18 hektar büyüklüğündeki alanda hak sahipleriyle yapılan görüşmelerde yüzde 70 oranında uzlaşma sağlandı. 2017 yılının ikinci yarısında projenin yapım ihalesine çıkılacak.
* Ege Mahallesi’nde kentsel tasarım ve mimari projelerin de tamamlanmasıyla hak sahipleri ile görüşmelere başlandı. Kentsel dönüşüm çalışmaları için 2017 yılının ikinci yarısında yapım ihalesine çıkılacak.
* Bayraklı’da Cengizhan, Alpaslan ve Fuat Edip Baksı mahallelerinin büyük bir kısmını kapsayan 600 bin metrekarelik bölgede kentsel tasarım ve mimari projelerin de tamamlanmasıyla hak sahipleri ile görüşmelere başlandı.
* Ballıkuyu, Akarcalı, Kosova, Yeşildere ve Kocakapı mahallelerini kapsayan 48 hektarlık alanı kapsayan projede hak sahipliği belirleme çalışmaları ile kentsel tasarım ve mimari proje çalışmaları devam ediyor.
* Gaziemir’in Aktepe ve Emrez bölgelerinde 1 milyon 220 bin metrekarelik bölgede hak sahiplerini bilgilendirme çalışmaları sürüyor. Proje için ulusal çapta “Kentsel Tasarım ve Mimari Fikir Projesi Yarışması” gerçekleştirildi. Yarışma ile elde edilen projenin master plan çalışmaları yürütülüyor.

Yeni araçlar
* İtfaiye teşkilatını güçlendirmek için 189 milyon TL maliyetli 118 yeni araç alındı.
* Görev alanı genişleyen İzmir Büyükşehir Belediyesi, kentin yüksek rakımlı bölgelerinde kar nedeniyle yolların kapanmaması ve buzlanma yaşanmaması için 8 kar küreme ve tuz serim aracı, 10 greyder ve 4 loderle filosunu genişletti. Araçlar Belkahve, Bergama ve Bayındır’da konuşlandırılırdı.
* Çevre Koruma ve Kontrol Daire Başkanlığı 37.7 milyon liralık yatırımla 90 adedi ilçe belediyelere dağıtmak üzere kamyon, romörk, vidanjör, iş makinelerinden oluşan 125 araç aldı.

Ortak hizmet projeleri
* Bornova Stadı hizmete girdi. Yapımı tamamlanan ikinci etap çalışmaları ile 6 bin 500 seyirci kapasitesine ulaşan Bornova Stadı’nda Süper Lig de dahil bütün maçlar günün her saatinde oynanabiliyor. Stadın üçüncü etap çalışmaları kapsamında kuzey tribünü tamamlandığında seyirci kapasitesi 12 bin 500’e çıkacak.
* Bornova Belediyesi Altındağ Spor Kompleksi hizmete açıldı.
* Çiğli Evka -2 Sosyal Tesisi hizmete açıldı.
* Buca Gençlik Merkezi hizmete açıldı.
* Bergama Katlı Otopark ve çevre düzenlemesi hayata geçirildi.
* Karabağlar pazaryeri ve otoparkı hizmete alındı.
* Çiğli Belediyesi 75. Yıl Türk Dünyası Parkı yapımı tamamlandı.
* Bergama Kültür Merkezi (BERKM) açıldı.
* Karabağlar Yunus Emre Mahallesi’nde yapımını tamamlanan pazaryeri ve otopark hizmete girdi.
* Karabağlar Kız Öğrenci Misafirhanesi’nin temeli atıldı.
* 15 bin kişilik Tire Arena Stadı’nın yapım çalışmaları sürüyor.
* Gaziemir Sarnıç Kapalı Spor Salonu inşaatı devam ediyor.
* Kiraz Belediyesi hizmet binası yapımı devam ediyor.
* Menemen Kubilay Kültür Merkezi hizmet binası yapımı devam ediyor.
* Menderes Belediyesi Özdere’de meydan, çarşı ve sosyal tesis ikmal inşaatı yapımı devam ediyor.
* Bayraklı Çay Mahallesi’ne pazaryeri yapılıyor.

Parklar, yeşil alanlar, meydanlar
* 2016 yılında kente 210 bin metrekare daha yeni yeşil alan kazandırıldı, 235 bin metrekare alanda yenileme çalışması yapıldı. 35 bin adet ağaç, yaklaşık 500 bin çalı, 5 milyon 300 bin yer örtücü-mevsimlik, 112 bin soğanlı bitki dikildi.
* İzmirDeniz- Kıyı Tasarım” projesi kapsamında; Karataş – Mithatpaşa arası ile Mithatpaşa Üstgeçit-Göztepe Yaya Üst Geçidi arasındaki 3.2 kilometrelik hatta yaya ve bisiklet yolları yeniden düzenlendi.
* Sahilevleri’ndeki kıyı düzenlemesinin 1.6 kilometrelik ilk etabını tamamladı.
* Mustafa Kemal Sahil Bulvarı üzerindeki karayolu alt geçidinin yapımına başlandı.
* Bostanlı Deresi Yaya Köprüsü ve Bostanlı Rekreasyon Alanı Çevre Düzenlemesi’nin birinci etap çalışmaları tamamlandı.
* İzmirDeniz-Kıyı Tasarımı” projesi kapsamında, Bayraklı kıyılarının Sahil Güvenlik ile Şelale Deresi arasında kalan 28 bin metrekarelik bölümü tamamladı.
* Kültürpark’ı yeniden tasarlayarak geleceğe taşımak amacıyla “Kültürpark İzmir” projesi hazırlandı. Proje ile alandaki bina yoğunluğu azaltılarak yeşil miktarın 21 bin metrekare artırıldı.
* Bayraklı Mansuroğlu Mahallesi’ndeki ‘Park İzmir’in yapımı tamamlandı. 9.7 milyon liralık yatırımla yeni yılın ilk haftasında hizmete girecek.
* “Güzel Kent Girişleri Projesi” kapsamında Bornova Ankara Caddesi ile Gaziemir Akçay Caddesi orta refüjleri yenilendi.
* Buca Adatepe Mahallesi Parkı ve Bornova Atatürk Mahallesi’nde spor, eğlence ve heyecan arayanlara hitap edecek “Macera İzmir” parkının ihalesi gerçekleştirildi.
* Buca Kırıklar ve Gaziemir Evka-7’nin ardından Bornova Gökdere Hafriyat Depolama sahasının da ağaçlandırılmasına başlandı.
* Kemeraltı eski balık halinin bulunduğu alana kurulacak ve içinde balık satış birimleri, balık pişiricileri, restoranların bulunduğu yeni meydanın yapım çalışmalarına başlandı.
* Bayraklı Mansuroğlu Mahallesi’nde bulunan Şehit Hakan Ünal Parkı baştan aşağı yenilendi.
* Eşrefpaşa’da 1. Derece Arkeolojik Sit Alanı üzerinde yer alan Cicipark ve çevresine yeniden hayat verecek çalışmalara başlandı.
* Bayındır’daki Kani Bey Parkı’nı yenilendi.
* Çiğli Prof. Dr. Ahmet Taner Kışlalı Parkı’nın yapım çalışmalarına başlandı.
* Daha yeşil bir kent ve daha temiz bir hava için Büyükşehir filosundaki her bir araç ve iş makinesine karşılık 12 ağaç dikimine başlandı.