Yaşanabilir Şehirler için Hafif Raylı Sistemler

1983’te UITP’nin Uluslararası Hafif Raylı Sistemler Komisyonu
şu tanımı öne sürmüştür: “Hafif raylı sistemler; kendi geçiş
hakkında, yer altında, yer seviyesinde veya yükseltilmiş
şekilde işletilebilen, modern tramvaydan hızlı transit
sistemine kadar aşamalı bir şekilde geliştirilebilen ray
temelli bir taşımacılık biçimidir.”
Almanya, Đsviçre, Belçika gibi 1950’lerde ve 1960’larda
tramvayların topluca kapanmasından kurtulan ülkelerde; pek
çok mevcut sistem modernize edilerek yenilenmiştir ve şimdi
bu sistemlere “hafif raylı sistemler” adı verilmektedir.
Tramvayların caddelerden kalktığı pek çok diğer ülkede,
1970’lerin ortalarından bu yana tamamen yeni sistemler
geliştirilmiştir. Kuzey Amerika, Asya Pasifik bölgesi ile
İngiltere ve Fransa gibi birkaç Avrupa ülkesinde durum bu
şekilde olmuştur.
Sonuç olarak, bugün bütün kıtalarda hafif raylı sistemler
bulunmaktadır. Günümüzde, 50 ülkede 400’ü aşkın hafif raylı
ulaşım ve tramvay sistemleri mevcuttur. Bununla birlikte,
dünya çapında 100’ü aşkın hafif raylı sistem planlaması söz
konusudur.
Hafif raylı sistemler neden başarılı bir ulaşım şeklidir?
Kapasite
Yatırım maliyetleri yüksek olduğundan dolayı doğru ulaşım
ihtiyacına karşılık doğru ulaşım türünü geliştirmek zordur.
Hafif raylı sistem; saat başına ve gidilecek yön başına 3.000
ila 11.000 arasında yolcu taşımak açısından ideal bir ulaşım
türüdür. Sadece metro ile ağır raylı sistemlerin daha yüksek
taşımacılık kapasitesi vardır. Latin Amerika’daki yüksek
kapasiteli otobüs sistemleri kısmen benzer kapasiteye
ulaşabilir, ama bu durumda daha fazla kirlilik ve gürültü
olur.
Hız ve düzenlilik
Yüksek performansları sayesinde, hafif raylı sistem araçları
çabuk hız almakta ve iyi hizmet hızına erişebilmektedir.
Hafif raylı sistemler de tahsisli yol, kavşaklarda ve trafik
ışıklarında geçiş üstünlüğü gibi iyi tasarım özellikleri;
ortalama iyi bir ticari hız (20 ila 30 km/h) ve kısa yolculuk
sürelerini getirecektir.
Duraklarda, duraklama sürelerini azaltmak için alınan önlemler
(örneğin, aralıksız kalkış, geniş kapılar, araçta satılan
biletler) hız ve düzenliliği artırmakta ve ayrıca sistemin
erişilebilirliğini geliştirmektedir.
Güvenilirlik
Trafik sıkışıklığı olmayan ulaşım düzenli ve dolayısıyla
güvenilirdir. Bu güvenilirlik sayesinde, pik saatlerde kısa
aralıklı zaman çizelgeleri düzenlenebilir ve böylece daha iyi
yolcu akışı sağlanabilir. Hafif raylı sistemler, kar veya
buzun karayolunu etkilediği zorlu meteorolojik koşullarda
çalışmaya devam etmektedir.
Konfor, erişilebilirlik ve kullanım kolaylığı
İyi süspansiyonlu araçlar ve bakımı iyi yapılmış raylar,
düzgün bir yolculuk sağlayacaktır. Yolcu biniş peronu ile araç
arasında boşluk bulunmayan düşük tabanlı araçlar, her tür
yolcu için daha iyi erişim imkanı sağlamaktadır (Kısıtlı
hareketliliği olan insanlar için Ulaşım imkanları üzerine UITP
pozisyon belgesine bakınız).
Hoş ve iyi tasarlanmış istasyonlar ve duraklarla birlikte
dinamik yolcu bilgilendirme sistemi (örneğin hizmetin aksaması
durumunda) de ayrıca yolcu memnuniyetine katkı sağlamaktadır.
Sistem Emniyeti
Hafif raylı sistemler in kullanımı özel araç kullanımından kat
kat daha emniyetlidir. Tahsisli yol ve trafik ışıklarında
geçiş üstünlüğü,karayolu ile olan kaza risklerini
azaltmaktadır. Pasif emniyet alanındaki bilimsel araştırma
girdileri (örneğin; etki ve enerji emme hareketi, yolcu
koltuklarının dağılımı) daha emniyetli araç tasarımı ile
sonuçlanmaktadır. İstasyon ve durakların dikkatli tasarımı
gibi işletmeci kurum ve idare tarafından alınabilecek bazı
önlemler ile yolcuların kendilerini güvensiz hissetmeleri
önlenebilir.
Çevre Dostu
Elektrik çekişli hafif raylı sistemler, cadde seviyesinde bir
emisyona neden olmamaktadır.Modern çekiş ekipmanları,
frenleme enerjisinin yeniden üretimini ve böylece oldukça
fazla enerji tasarrufunu sağlamaktadır.
Hafif raylı sistemler,nispeten sessiz bir taşımacılık
şeklidir ve hareketli gürültü ve titreşim, araç ve rayların
iyi bakımı ile azaltılabilir. “Yeşil” (çimle kaplı) raylar
gürültüyü daha da azaltmaktadır.
Adapte edilebilirlik
Hafif raylı sistemler, her türlü kentsel ve banliyö ortamında
işletilebilir: ideal olarak yer seviyesinde, ama gerektiğinde
yer altı veya yükseltilmiş bir şekilde, caddelerde (trafikle
karışık) veya tahsisli yollarda. Şehir merkezlerindeki yaya
bölgelerinde hizmet etmek için mükemmel bir taşımacılık
şeklidir.Hafif raylı sistemler,bazıdurumlarda diğer
demiryolu hatlarını da kullanabilir, ağır raylı sistemlerle
ortak işletmeleri yapılabilir.
Şehrin olumlu imajına katkı
Hafif raylı sistemler, estetik olarak hoş görünmektedir ve
şehre olumlu ve güçlü bir imaj vermektedir. Genel deneyimler,
müşterilerin gelişmiş otobüs sistemine nazaran hafif raylı
sistemlere daha çok ilgi gösterdiğini göstermektedir. Modern
imajı toplu taşımacılık kullanımını teşvik etmektedir. Bu
konudaki deneyimler, yeni veya gelişmiş hafif raylı sistemler
nedeniyle artan yolcu sayısının özel araç kullananlardan
geldiğini gösterir. Dolayısıyla hafif raylı sistemler trafik
sıkışıklığını, park ihtiyacını ve karayolu altyapısının
kullanımını azaltmaktadır. Hafif raylı sistem ile kentsel
taşımacılık şehrin sosyal boyutuna olumlu katkı sağlamakta,
yaşam kalitesini geliştirmekte ve şehri daha yaşanabilir
kılmaktadır.
Kentsel yaşam üzerindeki etki
Hafif Raylı Sistem projeleri, sadece taşımacılık projeleri
değildir;aynı zamanda şehir projeleridirler.Otobüs
güzergâhlarından farklı olarak, hafif raylı sistemlerin
rayları kalıcı ve oldukça fazla görünür niteliktedir.
Dolayısıyla hafif raylı sistemler, toplu taşımacılık lehine
idarelerin uzun vadeli ve kalıcı politik taahhüdüdür.
Hafif raylı sistemler,modernizasyonuna ve sağlamaktadır. Gayri
işyerlerinin ve sağlamaktadır. Bununla de artırmaktadır.
Hafif raylı sistemler, kasaba ve şehirlerin yoğun gelişimini
teşvik etmekte ve şehir ile kasabaların verimliliğini
artırarak gereksiz kentsel yayılımı engellemektedir.
Genel ulaşım durumuna etkisi
Bir ulaşım türü olarak hafif raylı sistemler oldukça görünür
ve kolay anlaşılır niteliktedir. Bu noktada başarı sağlamak
için mevcut toplu taşımacılık hatları hafif raylı sistemleri
besleyecek şekilde yeniden iyi düşünülerek tasarlanmalıdır.
Böylece toplu taşımacılık yapısı daha görünür, entegre,
anlaşılır ve bunun sonucunda kullanıcı dostu olacaktır. Bu
durum, toplu taşımacılık kullanımının artmasını sağlayacak ve
bunun sonucunda da ulaşım şekli ayrımı üzerinde olumlu etkiye
sahip olacaktır.
kent merkezlerinin yeniden oluşumu v eyeni alanların gelişimine
katkı menkul gelişimini, yeni konutların,ticaret
merkezlerinin oluşumunu birlikte, mevcut gayri menkul değerini
Aşamalı gelişme
Hafif raylı sistemler projeleri, projenin erken devreye
alınmasından dolayı müşterilerin ve işletmeci kurumun
sağlayacağı yararlar düşünülerek çeşitli aşamalara bölünerek
planlanıp uygulanabilirler.
Gelecekteki gelişmeler, yeni pazarlar ve uygulamalar
Hafif raylı sistemlerin gelişimi son birkaç on yılı aşkın bir
süredir muhteşem bir ilerleme göstermiştir. Başarı nedenleri
geçerli olduğundan dolayı, bu durumun devam etmesi söz
konusudur.
Bununla birlikte, kendi ortamında hafif raylı sistemlerin
gelişimini güçlendirebilen ama aynı zamanda yeni pazar ve
uygulamalar oluşturan bazı trendler de mevcuttur.
Teknoloji
Son 15 yılı aşkındır düşük tabanlı teknoloji, gerilim
kesiciler kontrolü ve modüler araç tasarımı kavramları geniş
çapta tanıtılmıştır. Yakın gelecekteki trendler kapsamında
kompozit materyallerin tanıtımı, daha az enerji tüketimi ve
daha kolay bakım imkanı veren önlemler yer almaktadır.
“Klasik” hafif raylı sistemlere tamamlayıcı olarak, klavuzlu
taşımacılığın yeni ve yenilikçi “ara” şekilleri mevcut hale
gelmektedir. “Lastik üzerinde giden tramvaylar”ın çeşitli
türleri Fransa’da denenmektedir ve yakın zamanda ilk hat
Nancy’de işletmeye koyulmuştur.
Batarya veya volanlar gibi üstünde enerji depolama araçları
ile kombine edilmiş dual-mode veya hibrid sürüş sistemleri;
akımın ray ve genel hat sınırları ötesine gitmesini sağlayacaktır.
Mali açıdan karşılanabilen hafif raylar
Yüksek yatırım maliyetleri, yeni hafif raylı sistemlerin
planlaması ve yapılması hususunda sık sık caydırıcı olmuştur.
Kamu-Özel sektör ortaklıkları gibi yeni finansman teknikleri,
yeni projelerin fonlamasını sağlayabilir.
Hafif raylı sistem araçlarının tasarımının harmonizasyonu,
daha düşük birim maliyetleri ile sonuçlanmalı ve yaşam
döngüsü maliyeti yaklaşımı daha düşük işletme maliyetlerine
neden olmalıdır.
Hem araç hem de altyapı açısından daha basit, daha temel
hafif raylı sistem çeşitleri, gelişmekte olan ülkelerde hafif
raylı sistemleri maliyetleri açısından karşılanabilir
kılmaktadır ve “sadece otobüse dayalı” sistemlere ciddi bir
alternatif oluşturabilir. Bu ilkenin başarılı örnekleri,
yolcu sayısının oldukça yüksek olduğu İstanbul, Konya (her
iki şehir de Türkiye’de) ve Tunus’taki sistemlerdir.
Yeni uygulamalar
Hafif raylı sistemlerin büyük metropolitan alanlarda uzun
mesafeli yüksek kapasiteli taşımacılık yapmak için yeterli
kapasitesi yoktur. Ne var ki, tamamlayıcı bir ulaşım şekli
olarak çok uygun olabilir.
Kent dışında kalan alanlarda ve banliyölerde demiryolu
raylarında giden ve klasik hafif raylı sistemlerde devam
ederek şehre giden “Tramvay-trenler”, şehir ile kasaba
arasında kesintisiz yolculuk imkanı sağlar. Bu, özel emniyet
ve işletme düzenlemeleri gerektirmektedir.
Yukarıda ele alınan başarı faktörleri ve trendleri – ki hepsi
hafif raylı sistemleri seçmek için mümkün ve geçerli
sebeplerdir – aşağıdaki unsurlarla tamamlanabilir:
Bir dizi daha uzun vadeli yararlar: şehir merkezinde
araba kısıtlama önlemlerini daha kabul edilebilir hale
getirmek, herkes için daha fazla hareketlilik için
sosyal yararlar (özellikle engelliler için), otomobil
sahipliği ve kullanım hususunda engelleme / azaltma
yararı (bir ailenin ikinci bir otomobili alma ihtiyacını
azaltmak);
Bir dizi ekonomik sebepler. Bunlar: temel parametreleri
optimize ederek başlangıç yatırımlarını azaltmak, mevcut
(etkilenmemiş) ray dizilerini kullanmak, daha düşük
işletme masrafları – otobüs veya troleybüsten daha
yüksek yolcu/sürücü verimliliği oranı ile kadrolaşma,
mevcut raylı sistem, otobüs veya troleybüs rotalarının
rollerini yeniden planlama ve yeniden değerlendirme
fırsatı ve inşaat çalışması veya bileşen tedarik etmede
yerel sanayi hisse olasılığı (AB ülkelerinde rekabetçi
ihaleler için karşılanması gereken kurallar kapsamında);
Mevcut toplu ulaşım şekilleri ve cadde üstünde araba
sistemleri (otoparklar) olan iyi planlanmış çoklu
taşımacılık türleri arasında değişimler ve bağlantılar,
tüm toplu taşımacılığın cazibesini ve toplam patronajını artırır;
Belli bir karayolu genişliği ile yolcu sayısında artış (stratejik düzey).
Tavsiyeler
Hafif raylı sistemlerin; kentsel çevrelerde özel araç
kullanımına olan bağımlılığı azalttığı, bir şehir için pek
çok olumlu faydasının olduğu görülmektedir. Son 20 yılı
aşkındır, hafif raylı sistemlerin gelişimi oldukça başarılı
olmuştur ve bunun devam edeceğine dair pek çok sebep söz
konusudur. Ne var ki, minimum yolcu sayısının (> 3000
yolcu/saat/yön) maliyet etkililiğini sağlaması açısından
gerekli olduğu, bu eşik değerin altında olduğunda, otobüs
veya diğer ara ulaşım türlerinin daha uygun olduğu açıktır.
Bu durumda, hafif raylı sistemler bir sonraki aşama için
uygundur.
Hafif raylı sistemler, ancak şehirdeki diğer tüm toplu
taşımacılık türleri ile entegre olduğunda başarılı bir
şekilde uygulanabilir. Başarı için ikinci kriter de, hafif
raylı sistemlerin hız ve güvenilirlik açısından tam
potansiyelini geliştirmesi gerektiğidir. Bu, dış bölünmeleri
engellemek için mümkün olan yerlerde ayrılmış tahsisli yol ve
trafik ışıklarında öncelik anlamına gelmektedir.
Bu durum, işletmecilerin yetki ve sorumluluklarının
ötesindedir. İdareler ve karar vericiler de bu sürece
dahildir ve dolayısıyla işletmeciler ile karar vericiler
arasında iyi bir ortaklık oluşturulması gereklidir.
UITP, ulaşım idarelerine şunları önermektedir:
Açık ve net bir kentsel gelişim stratejisine sahip
olunmalıdır. Böylece teklif edilen proje daha uzun
vadede olası uzatmalar için uygun olacaktır,
Hafif raylı sistemlerin yapımı, bazı kentsel geri
dönüşüm projelerini uygulamak için fırsat olarak görülmelidir.
Raylı sistem hattı boyunca konut, iş ve kamu mallarının
gelişimini yönlendirmek için hafif raylı sistem inşa
etmek,
Genel vergi aracı yerine, gerekli olan başlangıç
sermayenin bir kısmını sağlamak üzere hafif raylı
sistemlerin gelecekteki çıkarını göz önünde bulunduran
yenilikçi hedeflenen mali araçların tasarlanması
(versement transport, değer kazancı gibi),
Bütün ulaşım türlerinin (özel araç/toplu
taşımacılık/yaya) karşılıklı faydalarını kullanarak, ağ
ve transfer noktaları geliştirerek, zincirleme ulaşım
ilkeleri ile tüm ulaşım türlerine odaklanarak uygun
ulaşım politikaları geliştirmek.
Hafif raylı sistemleri teşvik etmeye çalışanlara tavsiyeler:
Toplumun kabul etmesini sağlamak için tüm planlama ve
inşaat aşamaları ile yeni altyapının faydası hakkında
bilgi sağlamak,
Kritik inşaat aşaması süresince inşaat çalışma planına
uyulması ve birincil çevreye yapılan rahatsızlıkların
azaltılması hususunda çaba göstermek,
Yaya kaldırımı/peron ile araç kapıları arasında boşluk
olmaması hususunda çaba göstermek,
Gürültü ve titreşimi azaltma hususunda imalatçılarla
yakın işbirliği içinde çalışmak, ki bu durum hafif raylı
sistem projelerinin yaygınlığını etkileyecektir,
Başka bir şirket/şehir ile birlikte standart modüler
tasarım kullanarak veya daha büyük araç sipariş ederek
demiryolu aracı birim maliyetini azaltmak,
Hafif raylı sistemi desteklemek ve daha görünür,
entegre, anlaşılır ve bunun sonucu olarak kullanıcı
dostu bir yapı elde etmek için mevcut toplu taşımacılık
sisteminin yeniden tasarlanması.
İmalatçılar için tavsiyeler:
Demiryolu araçlarının standardizasyonuna dönük çabaları
takip etmek (örn; MARIE projesi),
Hafif raylı sistemlerin km başına maliyetini azaltacak
daha az veya “daha hafif” bir altyapı gerektiren yeni
tren dizileri ve daha kolay sistemler geliştirme
hususundaki çabaları takip etmek
UITP, hafif raylı sistemlerin önemin eve gelecekte
yaşanabilir şehirlerde sürdürülebilir ulaşım için bunun
olumlu katkılarına güçlü bir şekilde inanmaktadır ve bunun
dünya çapında daha fazla gelişmesini tavsiye etmektedir.