1953 yılında yapımına başlanan Gaziantep Tren İstasyonu, Gaziantep’in modern tarihinin çok önemli mihenk taşlarından bir tanesidir. Gar binası ile birlikte birçok tamamlayıcı yapı da bu dönemde inşa edilmiştir. Bu tamamlayıcı yapılardan bir tanesi de, günümüzde yakın çevresinde otellerin, yüksek yoğunluklu ticaret ve konut kullanımlarının bulunduğu ve 12 bloktan oluşan personel lojmanlarıdır.
12 bloktan oluşan; depo ve müştemilat için kullanılan bodrum katın üzerine iki katlı olarak inşa edilen lojmanların her katında iki konut yer almakta, toplamda ise 48 konut ünitesi bulunmaktadır. Gaziantep’te devlet eliyle inşa edilen ilk sosyal konutlardan olan lojmanlar, aynı zamanda geleneksel evlerden apartmanlaşmaya geçiş döneminin çok önemli örnekleridir. Yapılar hem plan tipolojisi anlamında, hem de yapım sistemi, malzeme kullanımı, cephe düzeni ve peyzaj anlayışı bağlamında 1950li yılların konut mimarisi üzerinde öncü ve belirleyici olmuştur.
TCDD Gaziantep İstasyon Alanı içerisinde yer alan Gar Binası ve tamamlayıcı yapılar Gaziantep Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 25.03.2015 ve 1118 sayılı kararı ile koruma altına alınırken, bu alana yaklaşık 800 metre mesafede yer alan personel lojmanları üzerinde 2017 yılına kadar alınmış herhangi bir tescil kararı bulunmamaktaydı.
Gaziantep’in kentleşme macerasında önemli bir kilometre taşı olan, diğer yandan kentin son derece yoğun bir bölgesinde önemli bir boşluk ve yeşil alan içeren lojmanların tescillenmesi için Mimarlar Odası Gaziantep Şubesi 2017 yılında başvuruda bulunmuş, akabinde Gaziantep Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu 29.12.2017 tarih ve 2547 sayılı kararıyla lojmanların koruma altına alınmasına karar vermiştir.
TCDD’nin İtirazı
Ancak Gaziantep Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun tescil kararına 13.02.2018 tarihinde TCDD tarafından itiraz edilmiştir. Bu itirazı değerlendiren Kültür Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu, 30.05.2018 tarih ve 998 sayılı kararıyla Gaziantep Koruma Kurulu’nun kararını kaldırarak lojmanların tescilini iptal etmiştir.
Bu karar üzerine Mimarlar Odası Gaziantep Şubesi’nin açmış olduğu davada, Gaziantep 2. İdare Mahkemesi oy birliğiyle tescil iptali kararının yürütülmesinin durdurulmasına karar verdi.
Bilirkişi Raporu
Arkeolog, sanat tarihçisi ve mimar üyelerden oluşan bilirkişi heyeti konuyla ilgili özeti sunulan önemli değerlendirmelere yer vermiştir:
Uyuşmazlık konusu taşınmaz bölgesi, Gar binasının yaklaşık 800 metre batısında yer almaktadır. Lojmanlar 12 bloktan meydana gelmektedir. Her katta 2 daire olmak üzere bir blokta 4 daire bulunmaktadır. Alanın inşası 1950’li yılların ortalarına rastlamaktadır. Bölge günümüzde Kıbrıs Caddesi ile gar bölgesinden fiziki olarak ayrılmıştır. Ancak yapısal özellikleri ve cephe karakteri incelendiğinde, bu binaların da koruma altına alınmış olan diğer hizmet-lojman binaları ile aynı dönem özelliklerini yansıttığı ve istasyon bölgesi bir bütün olarak ele alındığında bütünün bir parçası olduğu görülmektedir. Nitekim koruma altında alınmış olan diğer lojman binaları ile uyuşmazlık konusu lojman yapılarının cephe karakteri, yapı malzemesi ve yapım sistemi açısından benzerlikler göstermektedir.
Lojman binaları diğer yapılar gibi yığa yapım tekniği ile inşa edilmiştir. Cephe doluluk-boşluk oranlan, pencere, balkon, çatı elemanları özgündür. Uyuşmazlık konusu taşınmaz üzerindeki yapılar 1950’li yılların ortalarına rastlamaktadır. Bilindiği üzere 1950’li yıllardan itibaren Türkiye’de hızlı bir kentleşme süreci başlamıştır. Bu süreç aynı zamanda tarım toplumundan sanayi toplumuna geçiş dönemini yansıtır. Kentlerde hızla artan barınma probleminin karşılanması için geleneksel konut tipinden yeni konut tiplerine geçilerek birlikte yaşama kültürünü de ortaya çıkararak çok katlı konut yapılarına geçilmiştir.
Söz konusu lojman yapılan da Gaziantep’te bu kültüre geçiş için örnek teşkil etmiştir. Diğer taraftan lojman yapılan TCDD işletmesinde çalışacak işçiler için üretilmiş işçi konutlarıdır. Bir başka ifadeyle Gaziantep’te kamu eliyle üretilmiş olan ilk sosyal konutlardır. Bu anlamda belirli bir dönemin sosyokültürel ve ekonomik yaşamını mekâna yansıtmaktadır. Erken cumhuriyet döneminden çok partili siyasi hayata geçiş dönemine rastlayan bu yapılar yaşam biçiminin mekâna yansıtması ve aynı zamanda dönemin yapım sistem ve teknolojilerini günümüze taşıdığı için birer belge değeri taşıdığı değerlendirilmektedir. Gar binası ve aralarında uyuşmazlık konusu lojman binalarının da yer aldığı yapılar, 2.ulusal mimari dönemine rastlamaktadır. Ancak dönemin siyasi ve politik sorunları bu yatırımların yapılmasını geciktirmiştir. 2. Dünya Savaşı sonrası II. Ulusal Mimariye olan eleştirilerin artması ile bu akımın mimari tasarıma olan etkisi azalmıştır. Bu durumu Gaziantep TCDD gar ve lojman binalarında izlemek mümkündür. Nitekim daha önce hizmete giren gar binasında bu akımın izlerine rastlanırken, lojman binaları ise farklı cephe karakteristiğine sahip olduğu görülmektedir. Bir başka ifade ile yeni bir dönemin başlangıcı ve yeni mimari kimlik arayışlarının artması, bu yapıların sahip olduğu bina ve elemanlarından izlenebilmektedir. Bu nedenle lojman yapılarının inşa edildiği dönemin mimari değerlerini yansıttığı değerlendirilmektedir. Lojman yapılarının kapı, pencere vb. mimari öğeler, yapıldığı dönemin mimari anlayışını, yapı malzemesinin kullanım biçimini, bir diğer deyişle tüm niteliklerini günümüze değin bozulmadan ve değişmeden ulaşabilmiştir. Dolayısıyla bu yapılar, özgün bir öge olarak tanımlanabilmektedir.
İstasyon-gar binaları, yapıldıkları dönemde kentler için en önemli kimlik öğesi olmuştur. Dolayısıyla kent belleğinin önemli bir parçası olmuşlardır. Nitekim bu izleri Gaziantep kentinde de görmek mümkündür. Kentin ilk kez 2. imar planında karşımıza çıkan gar bölgesi, kentin yeni gelişme bölgesi olarak ortaya çıkmaktadır. 1950’li yıllardan günümüze dek bu kimliğini sürdürmüştür. Dolayısıyla kuşaklar arası bir kültürel sürekliliğe sahiptir. Bu yapı-yapı gruplarının ortadan kaldırılması kültürel sürekliliği ortadan kaldırarak kentsel bellek için bir kopukluk oluşturacağı veya bu hafızanın bir bölümünün yitirileceğini vurgulamak gerekir.”
Mahkeme Kararı
Gaziantep 2.İdare Mahkemesi tarafından tebliğ edilen kararda şu ifadelere yer verilmiştir:
“Bu durumda, dava dosyasındaki bilgi ve belgeler ile bilirkisi raporunun birlikte degerlendirlmesinden, söz konusu lojman binalarının belirli bir dönemin sosyo-kültürel ve ekonomik yasamını mekâna yansıttıgı, insa edildigi dönemin malzeme, yapım sistemi ve teknolojilerini günümüze tasıdıgı için birer belge degeri bulundugu, insa edildigi dönemin mimari degerlerini yansıttıgı, yapıldıgı dönemin özelliklerini yansıttıgı ve özgünlük degerine sahip oldugu, kent kimligi ve belleginin önemli bir parçası oldugu ve Gaziantep istasyon bölgesinin bir parçası oldugu hususları dikkate alınarak korunması gerekli kültür varlıgı olarak degerlendirilmesi gerektiginden, yapının korunması gerekli kültür varlıgı olarak tesciline iliskin Bölge Kurulu kararının iptaline iliskin dava konusu islemde hukuka uygunluk bulunmadıgı sonuç ve kanaatine ulasılmaktadır.
Öte yandan, dava konusu islem nedeniyle, söz konusu 12 adet lojman binasının yıkım ve benzeri islemlere maruz kalabilecegi ve bu durumun telafisi güç veya imkansız zararlara yol açabilecegi açık oldugundan, yürütmenin durdurulması gerektigi sonucuna ulasılmıstır. Açıklanan nedenlerle; hukuka aykırılıgı açık olan dava konusu islemin; uygulanması halinde telafisi güç zararlar dogabileceginden, 2577 Sayılı Kanunun 27.maddesi uyarınca teminat alınmaksızın yürütülmesinin durdurulmasına, kararın tebliginden itibaren 7 gün içerisinde Bölge Idare Mahkemesi’ne itiraz yolu açık olmak üzere, 25/07/2019 tarihinde oybirligiyle karar verildi.”
İlk yorum yapan olun