Celal Şengör Kimdir?

Ali Mehmet Celâl Şengör (Doğum tarihi 24 Mart 1955), Türk akademisyen ve jeologdur. Rumeli göçmeni bir ailenin çocuğu olarak İstanbul’da dünyaya geldi.

Şengör, ABD Ulusal Bilimler Akademisi, Amerikan Felsefe Topluluğu ve Rus Bilimler Akademisi üyesidir. Mehmet Fuat Köprülü’den sonra Rus Bilimler Akademisine seçilmiş ikinci Türk profesördür. Alman Jeoloji Derneği tarafından Şengör’e Gustav Steinmann Madalyası verilmiştir. Fransa, Birleşik Krallık, Avusturya ve Amerika Birleşik Devletleri’nde misafir öğretim üyesi olarak çalışmalarda bulunan Şengör, jeolojide bilhassa yapısal yer bilim ve tektonik dallarındaki çalışmaları ile ün yaptı. 1988’de Neuchâtel Üniversitesi Fen Fakültesi’nden şeref bilim doktoru unvanına sahip oldu. 1990 yılında Academia Europaea’ya kabul edilen Şengör, aynı yıl Avusturya Jeoloji Servisi muhabir üyesi, 1991 yılında ise Avusturya Jeoloji Derneği şeref üyesi oldu. Yine 1991 yılında Kültür Bakanlığı’nın Bilgi Çağı Ödülünü kazandı. 1992 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi Maden Fakültesi Genel Jeoloji Anabilim Dalı’nda profesörlüğe yükseldi.

Şengör, 23 Mart 2022 tarihinde İstanbul Teknik Üniversitesinde son dersini vererek 24 Mart 2022 tarihinde emekliye ayrılmıştır.

Eğitimine Şişli Terakki Lisesinin ilkokulunda başladı ancak 5. sınıfta öğretmenine hakaret etmesi yüzünden okuldan atıldı. Daha sonra Bayezid İlkokulu’na kaydedildi ve ilkokulu orada tamamladı. İlkokul bittikten sonra özel okulların sınavlarına girse de hiçbirini kazanamadı ve Şengör’ün söylediğine göre torpil ile Işık Lisesi Ortaokulu’na girdi. Ortaokulu Işık’ta bitirdikten sonra 1969’ta Robert Kolej’in sınavlarını kazandı. 1973’te mümkün olan en düşük not ortalaması olan D averajla mezun oldu. Robert Koleji bitirdikten sonra Amerika’ya gitti. 1972’de Houston Üniversitesinde lisans eğitimine başladı ancak okulun Şengör’e göre kaliteli olmamasından dolayı 2,5 sene sonra (1976) Albany’ye yatay geçiş yaptı.  1978’te Albany’de bulunan New York Eyalet Üniversitesinin jeoloji bölümünü tamamladı. Aynı üniversitede 1979 yılında “Geometry and Kinematics of Continental Deformation in Zones of Collision: Examples from Central Europe and Eastern Mediterranean” adlı teziyle master’ını tamamladı. 3 yıl sonra (1982) yine aynı okuldan “The geology of the Albula Pass area, eastern Switzerland in its Tethyan setting: Palaeo-Tethyan factor in Neo-Tethyan opening” isimli doktora teziyle de doktorasını aldı.

Akademik kariyeri
1981’de İstanbul Teknik Üniversitesi Maden Fakültesi, genel jeoloji kürsüsünde asistan olarak görev yapmaya başladı. 1984 yılında Londra Jeoloji Cemiyetinin Başkanlık Ödülü’nü, 1986’da TÜBİTAK Bilim Ödülü’nü aldı. Aynı yıl İstanbul Teknik Üniversitesi Maden Fakültesi Genel Jeoloji ana bilim dalında doçent oldu. 1988’de Neuchâtel Üniversitesi Fen Fakültesinden şeref bilim doktoru (Docteur ès sciences honoris causa) payesi aldı. Academia Europaea’ya 1990 yılında kabul edildi ve cemiyetin ilk Türk üyesi oldu. Aynı yıl Avusturya Jeoloji Servisi muhabir üyesi, 1991 yılında ise Avusturya Jeoloji Derneği şeref üyesi oldu. Yine 1991 yılında Kültür Bakanlığının “bilgi çağı ödülü”nü kazandı.

1992 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi Maden Fakültesi Genel Jeoloji ana bilim dalında profesörlüğe terfi etti. 1993 yılında Türkiye Bilimler Akademisinin en genç kurucu üyesi oldu ve akademi konseyine seçildi. Aynı yıl TÜBİTAK Bilim Kurulu üyesi oldu. 1994 yılında Rusya Doğa Bilimleri Akademisi üyeliğine, Fransız ve Amerikan jeoloji dernekleri şeref üyeliğine seçildi. Ayrıca kendisine Fransız Fizik Cemiyeti ve École Normale Supérieure Vakfı tarafından Rammal Madalyası verildi. Şengör 1997 yılında, Fransız Bilimler Akademisi tarafından yerbilimleri dalında büyük ödül (Lutaud Ödülü) ile taltif edildi. 1998 Mayıs ayı içerisinde Şengör, Collège de France’ta misafir profesör olarak bir kürsü hakkı elde etti. Burada “19’uncu yüzyılda tektoniğin gelişmesine Fransız jeologlarının katkısı” konulu bir ders verdi ve 28 Mayıs 1998’de Collège de France’ın madalyasını aldı. 1999’da Londra Jeoloji Cemiyeti kendisine Bigsby Madalyasını tevcih etti. 2000 yılının Nisan ayında Amerika Birleşik Devletleri Ulusal Bilimler Akademisi yabancı üyeliğine seçilen ilk Türk oldu. Rusya Bilimler Akademisine Fuad Köprülü’den sonra seçilen ikinci Türk’tür. Ayrıca 2013 yılında Leopoldina Doğa Araştırıcıları Akademisi üyeliğine seçilmiştir.

Şengör, jeolojide bilhassa yapısal yerbilim ve tektonik dallarındaki çalışmaları ile ün yapmıştır. Şerit kıtaların dağ kuşaklarının yapısına etkisini ortaya koymuş ve Kimmer Kıtası adını verdiği bir şerit kıta keşfetmiştir. Orta Asya’nın jeolojik yapısını ortaya çıkarmış, kıta-kıta çarpışmasının ön ülkeleri nasıl etkilediği meselesini çözmüştür. Yücel Yılmaz ile birlikte, levha tektoniği içinde Türkiye’nin yerini değerlendiren ve atıf klasiği hâline gelen bir makale yazmıştır. Jeoloji ve tektonik konularında 6 kitap, 175 bilimsel makale, 137 tebliğ özeti, pek çok popüler bilim makalesi, tarih ve felsefe ile ilgili de iki kitap ve 300’e yakın deneme yazısı yayımlamıştır. ABD, Rusya, Avrupa ve Almanya’nın bilimler akademisine üye olan Şengör’ün yayımlanmış 1826 makalesi vardır ve bu makalelere 12658 atıf yapılmıştır. Bunların 1997-1998 yılları arasında Cumhuriyet Bilim Teknik dergisindeki “Zümrütten Akisler” köşesinde çıkmış olanları Yapı Kredi Yayınları tarafından 1999’da “Zümrütnâme” başlığı altında kitaplaştırılmıştır.

Fransa, Birleşik Krallık, Avusturya ve Amerika Birleşik Devletleri’nde misafir öğretim üyesi olarak çalışmalarda bulunan Şengör, Collège de France dışında Birleşik Krallık’ta Oxford (Royal Society Araştırıcı bursuyla), ABD’de California Institute of Technology (Moore Distinguished Scholar olarak) ve Avusturya’da Salzburg Lodron-Paris Üniversitesinde misafir profesörlük yapmıştır. Şengör ayrıca pek çok uluslararası dergide editör, yardımcı editör ve yayın kurulu üyeliği yapmıştır ve yapmaktadır.

Celal Şengör, ileri seviyede İngilizce, Fransızca ve Almanca bildiğini beyan etmekle birlikte; Felemenkçe, İtalyanca, Portekizce, İspanyolca ve Osmanlı Türkçesini okuyabildiğini de söylemiştir.

16 Eylül 2021 tarihinde ortaya çıkan bir videosunda “Bir öğrencim o kadar kızdırdı ki; eteğini kaldırdım, kıçına bir tokat attım. Bu dehşete düştü. Baktım böyle bakıyor bana. Bana bak dedim baban bunu yaptı mı dedim. Bana babam bile bunu yapmadı dedi. Heh dedim eksik kalmış, şimdi tamamlandı” ifadelerini kullanmıştır. Şengör’ün bu ifadeleri kamuoyunda taciz olarak yankı bulmuştur.  Öğrencisinin kamuya yansıyan bir şikayeti olmamıştır. İstanbul Teknik Üniversitesi rektörlüğü, Şengör hakkında idari soruşturma başlattığını açıkladı. İstanbul Teknik Üniversitesince yapılan soruşturma neticesinde idari ceza verilmesine yer olmadığı kararı verilmiştir.Şengör 23 Mart 2022’de İTÜ’den yaş nedeniyle emekliye ayrılmıştır.

Şengör jeolojide bilhassa yapısal jeoloji ve tektonik dallarındaki çalışmaları ile ün yapmıştır. Bu konuda 17 kitap, 262 bilimsel makale, 217 tebliğ özeti, 74 popüler bilim makalesi; tarih ve felsefe ile ilgili popüler 13 kitap ve 500’ü geçen deneme yazısı yayımlamıştır. Bunların 1997-1998 yılları arasında Cumhuriyet Bilim Teknik dergisindeki “Zümrütten Akisler” köşesinde çıkmış olanları Yapı Kredi Kültür Sanat Yayınları tarafından 1999’da Zümrütnâme başlığı altında kitaplaştırılmıştır. 2003 yılında ise ikinci deneme kitabı Zümrüt Ayna başlığıyla yayımlanmıştır. Yaşam öyküsü 2010 yılında Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları Nehir Söyleşi serisinde Bir Bilim Adamının Serüveni başlığı altında yayımlanmıştır. Şengör ayrıca pek çok uluslararası dergide editör, yardımcı editör ve yayın kurulu üyeliği yapmıştır ve yapmaktadır.

Şengör, Tethys dönemindeki kıtalara benzemeyen bir kara parçası keşfetmiş ve Kimmer Kıtası adını vermiştir.

Ailesi
Şengör 1986 yılında Oya Maltepe ile evlenmiştir. Tek çocuğu olan oğlu H. C. Asım Şengör 1989 yılında dünyaya gelmiştir.

Jeoloji merakı
Jeolojiye olan merakının nasıl başladığı, “Bir Bilim Adamının Serüveni” adlı kitapta, Şengör’ün “Ben jeolojiyi küçük yaştan yani Jules Verne’in Arzın Merkezine Seyahat kitabını okuduğum günden itibaren sevmeye başladım. Hemen arkasından Denizler Altında Yirmi Bin Fersah’ı okudum. Onu da okuduktan sonra kendi kendime, ‘Adam olmak demek, Jules Verne’in tarif ettiği gibi olmak demektir’ diye düşündüm. Bana jeolojiyi Jules Verne sevdirdi…” şeklindeki ifadeleriyle anlatılmıştır. Bir röportajında kendisine ait kütüphanesinde 30.000’in üzerinde kitabı olduğunu söylemiştir.

Sağlık durumu
Celâl Şengör’e hafif Asperger teşhisi konulmuştur ve bunu şu sözlerle anlatmaktadır: “Ben de hafif Aschberger ile teşhis edilmiş bir insanım. Ve bu özelliğime şükran borçluyum. Otistik olmasaydım bilimde elde ettiğim başarıları elde edemezdim.”

Dinî inancı
Celâl Şengör, katıldığı programlarda birçok kez ateist olduğunu söylemiştir.